Πτήση 3032 της Meridian

Εμπορευματομεταφορική πτήση MEM 3022
Το αεροσκάφος που κατέπεσε ενώ προσγειώνεται στο αεροδρόμιο του Μπέρμιγχαμ στις 9 Ιουλίου 2022
Ημερομηνία	16 Ιουλίου 2022
Τόπος	Παλαιοχώρι Καβάλας
Συντεταγμένες	40°58′N 24°12′E
Αιτία	Ανάφλεξη κινητήρα - η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη
Τύπος εμπλεκόμενου αεροσκάφους	Αντόνοφ An-12 BK
Ιδιοκτήτης	Meridian Air Cargo
Αριθμός νηολογίου αεροσκάφους	UR-CIC
Από	Νις, Σερβία
Προς	Ντάκα, Μπαγκλαντές
Ενδιάμεση στάση	Αμμάν, Ιορδανία Ριάντ, Σαουδική Αραβία Αχμενταμπάντ, Ινδία
Επιβάτες	0
Πλήρωμα	8
Νεκροί	8

Το Σάββατο 16 Ιουλίου 2022 ουκρανικό αεροσκάφος τύπου Αντόνοφ An-12 BK που εκτελούσε την εμπορευματομεταφορική (cargo) πτήση MEM 3022 της Meridian Air Cargo από τη Νις της Σερβίας στο Αμμάν της Ιορδανίας, κατέπεσε φλεγόμενο, στις 22:47 ώρα Ελλάδος, στους πρόποδες του Παγγαίου όρους, περίπου 15 χλμ. δυτικά της Καβάλας, στον οικισμό του Παλαιοχωρίου. Και τα οκτώ μέλη του πληρώματος εντοπίστηκαν νεκρά.

Σύμφωνα με τη συνομιλία του πιλότου με το Κέντρο Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας, ο κινητήρας Νο4 του Αντόνοφ έπιασε φωτιά, από άγνωστη αιτία, η οποία επεκτάθηκε και στο υπόλοιπο τμήμα του αεροπλάνου οδηγώντας το στη συντριβή σε αγροτεμάχιο στο Παλαιοχώρι. Από τις πρώτες ώρες και όταν έγινε γνωστό ότι το αεροπλάνο μετέφερε στρατιωτικό υλικό, κινητοποιήθηκαν εξειδικευμένες μονάδες του στρατού τον αποκλεισμό και την εκκαθάριση της περιοχής λόγω της ενδεχόμενης διαρροής επικίνδυνων ουσιών. Αν και η αρμόδια ομάδα του Ειδικού Διακλαδικού Λόχου Πυρηνικής Βιολογικής Χημικής Άμυνας του ΓΕΕΘΑ διαβεβαίωσε ότι δεν υπάρχει διαρροή επικίνδυνων ουσιών, έχει επιβεβαιωθεί η διαφυγή λευκού φωσφόρου από την έκρηξη των φωτιστικών βλημάτων όλμων.

Η εποπτεία για την διερεύνηση των αιτιών και των ανακρίσεων ανατέθηκε στον Εισαγγελέα Εφετών Θράκης.

Το χρονικό της πτώσης

Το αεροσκάφος, φορτωμένο με 11,5 τόνους στρατιωτικό υλικό, ξεκίνησε το Σάββατο 16 Ιουλίου 2022 στις 21:40 (ώρα Ελλάδος) από το αεροδρόμιο Μέγας Κωνσταντίνος της Νις στη Σερβία, με τελικό προορισμό το αεροδρόμιο Hazrat Shahjalal International Airport της Ντάκα στο Μπανγκλαντές όπου αναμενόταν την Δευτέρα 18 Ιουλίου. Το αεροπλάνο είχε προγραμματισμένες τρεις ενδιάμεσες στάσεις, στο Αμμάν της Ιορδανίας, σττο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας και το Αχμενταμπάντ της Ινδίας.

Στον ελληνικό εναέριο χώρο εισήλθε στις 22:09 πετώντας σε σταθερό ύψος 21.000 ποδών, όταν επικοινώνησε στις 22:37 με το Κέντρο Ελέγχου Περιοχής Αθηνών – Μακεδονίας (ΚΕΠΑΘΜ) ότι λόγω τεχνικών προβλημάτων δεν θα συνέχιζε την πορεία του, αλλά θα έκανε αναστροφή προκειμένου να γυρίσει στο αεροδρόμιο της αναχωρήσεώς του. Ευρισκόμενο ανατολικά της χερσονήσου του Άθω, πραγματοποίησε αλλαγή πορείας 180 μοιρών, ενώ ταυτόχρονα ενημερωσε στις 22:42 ότι έπιασε φωτιά ο τέταρτος κινητήρας του σκάφους και καταβάλλονταν προσπάθειες να σβηστεί. Στις 22:45, ευρισκόμενο στα 15.000 πόδια, ζήτησε άδεια αναγκαστικής προσγείωσης, καθώς η βλάβη γενικευόταν και τα συστήματα ελέγχουν του αεροπλάνου έβγαιναν το ένα μετά το άλλο, εκτός λειτουργίας. Από τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου της Χρυσούπολης Καβάλας, πήρε άδεια να προσγειωθεί εκεί. Το αεροπλάνο δεν κατάφερε να φτάσει στο αεροδρόμιο καθώς χάνοντας συνεχώς ύψος, κατέπεσε στις 22:47, ώρα που χάθηκε το στίγμα του από τα ραντάρ του Ελέγχου Εναέριας Κυκλοφορίας, φλεγόμενο στους πρόποδες του όρους Παγγαίου, σε μια αγροτική περιοχή ανάμεσα στα χωριά Αντιφίλλιποι και Παλαιοχώρι Ελευθερουπόλεως Καβάλας.

Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας ενημέρωσε για το συμβάν το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης ενώ κινητοποιήθηκαν όλοι οι αρμόδιοι φορείς (Πυροσβεστική Υπηρεσία, Ελληνική Αστυνομία, Πολιτική Προστασία, Υπουργείο Εθνικής ‘Αμυνας και τοπικοί φορείς) με σκοπό να διασώσουν το πλήρωμα, αν αυτό ήταν δυνατό, και να περιορίσουν το μέγεθος της καταστροφής.

Γεγονότα μετά την πτώση

Αμέσως εκρήξεις οφειλόμενες στο φορτίο συντάραξαν την περιοχή. Οι κάτοικοι που είδαν το φλεγόμενο αεροπλάνο και άκουσαν τις εκρήξεις ειδοποίησαν την Αστυνομία. Η πτώση του αεροπλάνου σε καλώδια της ΔΕΗ διέκοψε την ηλεκτροδότηση των γύρω χωριών. Οι πρώτοι που έφτασαν στο σημείο της συντριβής ήταν 15 πυροσβέστες με 7 οχήματα από τις πλησιέστερες πυροσβεστικές υπηρεσίες. Όταν έγινε γνώστό ότι το αεροσκάφος μετέφερε πυρομαχικά, η Πυροσβεστική Υπηρεσία ενεργοποίησε το πρωτοκόλλο για αυτές τις περιπτώσεις δημιουργώντας περίμετρο ασφαλείας και αποκλείοντας την περιοχή, ενώ, λόγω των καπνών και δυσοσμίας των καιόμενων υλικών, η Πολιτική Προστασία μέσω του 112 ενημέρωσε τους κατοίκους για τα μέτρα που έπρεπε να πάρουν.

Την επόμενη ημέρα, 17 Ιουλίου, τμήμα του Ειδικού Διακλαδικού Λόχου Πυρηνικής Βιολογικής Χημικής Άμυνας του ΓΕΕΘΑ (ΕΔΛΟ/ΠΒΧ) αποτελούμενο από 14 άτομα (8 άτομα τμήμα ανίχνευσης, 4 άτομα τμήμα απολύμανσης, 2 άτομα ΥΓ) έφτασε, από τη βάση του, τα Μέγαρα, στο τόπο της συντριβής, προκειμένου να πιστοποιήσει την ύπαρξη ή μη επικίνδυνων ουσιών. Μετά την αρνητική διαπίστωση, δυο ομάδες του Τάγματος Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΤΕΝΞ) ανέλαβαν τον εντοπισμό και τη συλλογή των πυρομαχικών, σε μια έκταση 600 περίπου στρεμμάτων. Τα πυρομαχικά σε πρώτη φάση θα εντοπισθούν και θα σημανθούν ενώ μετά θα συγκεντρωθούν και θα εξουδετερωθούν.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας των πυροτεχνουργών του στρατού εντοπίστηκε το ένα από τα δυο μαύρα κουτιά του αεροσκάφους. Το κουτί παραδόθηκε στην Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων η οποία και θα το στείλει στην εταιρεία Meridian.

Στις 18 Ιουλίου εντοπίστηκαν και ανασύρθηκαν και οι 8 σοροί του πληρώματος του αεροσκάφους. Οι σοροί μεταφέρθηκαν στο Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής όπου στις 19 Ιουλίου υπεβλήθησαν σε νεκροψία - νεκροτομή. Τα αποτελέσματα των νεκροψιών έδειξαν βαρύτατες σωματικές κακώσεις, με συντριπτικά κατάγματα σε όλα τα κόκκαλα του σώματος, ρήξεις πνευμόνων και εσωτερικών οργάνων καθώς και εσωτερικές αιμορραγίες. Ωστόσο, τα θύματα δεν έφεραν εγκαύματα, γεγονός που υποδεικνύει ότι εκσφενδονίστηκαν από το αεροσκάφος πριν επεκταθεί η φωτιά. Από την πλευρά της Meridian ανακοινώθηκε ότι και οι 8 ήταν Ουκρανικής καταγωγής.

Μετά την κατά προτεραιότητα εκκαθάριση του τμήματος που υπέστη ζημιά το ηλεκτρικό δίκτυο, οι τεχνικοί του ΔΕΔΔΗΕ, κατάφεραν τρεις μέρες μετά, στις 19 Ιουλίου να αποκαταστήσουν πλήρως τις βλάβες ηλεκτροδότησης και υδροδότησης των οικισμών Αντιφιλλίπων, Χορτοκοπίου και Παλαιοχωρίου.

Φορτίο της πτήσης

Βλήματα όλμων 60mm. Από αριστερά προς τα δεξιά: εκπαιδευτικό βλήμα, υψηλής εκρηκτικότητας, λευκού φωσφόρου, φωτιστικό

Στις 17 Ιουλίου ο Σέρβος Υπουργός Άμυνας, Νεμπόισα Στεφάνοβιτς, ανακοίνωσε ότι το φορτίου του Αντόνοφ περιείχε εκπαιδευτικά και φωτιστικά βλήματα όλμων, παραγγελία από την σέρβικη εταιρεία Valir για λογαριασμό του Υπουργείου Άμυνας του Μπαγκλαντές. Επίσης διαβεβαίωσε ότι η αγοραπωλησία και η μεταφορά έγιναν νόμιμα, εν γνώση του σερβικού υπουργείου Άμυνας, και τηρήθηκαν όλοι οι κανόνες ασφαλείας. Έπειτα από απάντηση της σερβικής εταιρείας όπλων και αμυντικών συστημάτων Valir, σε αίτημα το Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΕΣΚΕΔ), διευκρινίστηκε ότι το φορτίο με τα πυρομαχικά αποτελούνταν από: εκπαιδευτικά βλήματα όλμων 60mm M62, εκπαιδευτικά βλήματα όλμων 82mm M62, φωτιστικά βλήματα όλμων 82mm M67.

Σύμφωνα με ξένες δημοσιογραφικές πηγές, το αεροσκάφος μετέφερε και νάρκες ξηράς (πυρομαχικά απαγορευμένα από τις διεθνείς συμβάσεις).

Ερωτήματα έχουν διατυπωθεί για την απουσία πληροφόρησης των αρμόδιων υπηρεσιών για το φορτίο που μετέφερε το αεροσκάφος αλλά και για το δρομολόγιο που ακολούθησε και ενώ ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Συγκεκριμένα, διατυπώθηκαν ερωτήματα σχετικά με το γιατί ο πιλότος, ενώ είχε ήδη εκπέμψει σήμα έκταστης ανάγκης (Mayday), δεν ενημέρωσε τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας σχετικά με το επικίνδυνο φορτίο που μετέφερε έτσι ώστε να δώσει τη δυνατότητα στις υπηρεσίες να τον κατευθύνουν σε αεροδρόμιο (π.χ. στρατιωτικό) που θα μπορούσε να μειώσει τις συνέπειες τυχόν εκρήξεως του φορτίου. Ασαφές είναι και γιατί ο πιλότος, ενώ ευρισκόταν στο ύψος της Χαλκιδικής, δεν επέλεξε το κοντινότερο αεροδρόμιο της Λήμνου, όπου ίσως προλάβαινε να προσγειωθεί αλλά να προτίμησε την επιστροφή στο αεροδρόμιο αναχώρησης (Νις). Έχει ακόμη επισημανθεί ότι το αεροσκάφος στο σχέδιο πτήσης που είχε καταθέσει ανέφερε ότι είναι κενό φορτίου (ferry flight).

Διπλωματικές ενέργειες

Για την έλλειψη ενημέρωσης από τις αρμόδιες αρχές σχετικά με την επικινδυνότητα του φορτίου, οι διπλωματικές υπηρεσίες του Υπουργείου Εξωτερικών, προέβησαν σε διαβήματα τόσο προς τη σερβική όσο και προς την ουκρανική πλευρά. Η Ελλάδα ζήτησε από την Σερβία αποσαφηνίσεις σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο του φορτίου, καθώς θέλει να είναι απολύτως σίγουρη ότι η πτώση του αεροσκάφους σε κατοικημένη περιοχή δεν θα εγκυμονεί άγνωστους κινδύνους για το φυσικό περιβάλλον και τους κατοίκους. Με διάβημα και προς την ουκρανική πλευρά επισημάνθηκε η ανάγκη ενημέρωσης της ελληνικής πλευράς για την φύση του φορτίου.

Η εταιρεία μεταφοράς

Σύμφωνα με τον Σέρβο Υπουργό Άμυνας, αποστολέας του φορτίου ήταν η σερβική εταιρεία Valir d.o.o. ενώ για τη μεταφορά του επιλέχθηκε η εταιρεία αερομεταφορών που εξειδικεύεται στις μεταφορές οπλισμού Meridian Air Cargo.

Η δημοσιογραφική έρευνα έδειξε ότι η Valir, που θεωρείται ένας από τους πιο ισχυρούς παράγοντες της σερβικής βιομηχανίας όπλων, συστάθηκε το 2019, με αρχικό κεφάλαιο 100 δηναρίων (0,85 ευρώ), ενώ το 2020 εμφάνισε κέρδη 55 εκατομμυρίων ευρώ. Η αντιπολιτευόμενη σερβική εφημερίδα Danas έχει χαρακτηρίσει τη σημαντική κερδοφορία μέσα σε λίγους μήνες σε έναν σχετικά κλειστό κλάδου εμπορίου, «τουλάχιστον ύποπτη». Ιδιοκτήτης της εταιρείας θεωρείται ο Σλόμπονταν Τέσιτς, ένας από τους μεγαλύτερους εμπόρους όπλων στα Βαλκάνια και καταζητούμενος από την Ιντερπόλ. Δημοσιογραφική έρευνα στη Βουλγαρία εντόπισε στενές σχέσεις μεταξύ του προέδρου της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και του Τέσιτς. Στον Τέσιτς έχουν επιβληθεί κυρώσεις για λαθρεμπόριο όπλων από τον ΟΗΕ (κυρώσεις που ήρθησαν με την άνοδο του Βούσιτς στην κυβέρνηση της Σερβίας) και από τις ΗΠΑ. Το γεγονός ότι η Valir ιδρύθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2019, δυο βδομάδες από την επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων τόσο στον Τέσιτς όσο και σε μερικούς από τους συνεργάτες του, ενισχύει την άποψη για την πραγμαιτκή ιδιοκτησία της Valir.

Η θέση της Valir στην αγοραπωλησία των πυρομαχικών ήταν αυτή του μεσάζοντα (broker). Σύμφωνα με έρευνα της έγκυρης ιστοσελίδας Balkan Insight η κρατική αμυντική βιομηχανία της Σερβίας Krusik, παρήγε τα πυρομαχικά ενώ η Valir που ήταν υπεύθυνη για τη μεταφορά στο Μπαγκλαντές, πήρε την άδεια εξαγωγής στο όνομα της βοσνιακής εταιρείας BA-METALEXPORT. Η BA-METALEXPORT ανήκει στην πολωνική εταιρεία Metalexport-S η οποία και σύνηψε τη συμφωνία με την κυβέρνηση του Μπαγκλαντές τον Σεπτέμβριο του 2021.